Hoa Lan Cattlaya

Hoa lan Cattleya (đọc là Cat – ley - a) 

Cattleya được tôn làm “Hoàng hậu của hoa phong lan” và được biết đến như loài hoa cao cấp phổ biến. Trong khi các nhà trồng hoa chào bán một số loài Cattleya thiên nhiên thì lại có một số nhà vườn lai tạo một số giống Cattleya với các loài có họ hàng gần với Cattleya để tạo ra các loài có màu sắc, kích cỡ và hình dạng phong phú.

Hầu hết các loài Cattleya hoang dã mọc ở các khu rừng thuộc Nam Mỹ như rừng vùng Argentina, Bolivia, Paraguay và Mexico. Chúng nở hoa trong vùng Andes ở độ cao gần mực nước biển đến độ cao 2.700-3.000m. Cattleya là loài thực vật biểu sinh hay khi sinh. Một phần thân cây Cattleya thường được che phủ bởi vòm lá của rừng và chúng lấy ẩm độ và ánh sáng để phát triển. Đây là điều quan trọng chúng ta cần nhớ để chăm sóc cho cây Cattleya trong vườn.

Phân loại khoa học

Vương quốc: Plantae

(Không xếp hạng):Thực vật hạt kín

(Không xếp hạng): Vật một lá mầm

Theo: Asparagales 

Gia đình: Orchidaceae

Phân họ: Epidendroideae

Bộ lạc: Epidendreae

Subtribe: Laeliinae

Liên minh: Cattleya

Chi: Cattleya

Lindl. Lindl.

Từ nguyên: Do John Lindley đặt tên theo William Cattley năm 1824.

Các loài lan Cattleya

Cattleya là một giống lan đẹp nhất trong họ Orchidaceae, gồm nhiều loài xuất phát từ châu Mỹ nhiệt đới, mặc dù Ben tham và Hooker chỉ chấp nhận có độ 20 loài, nhưng con số nay hiện nay tăng lên rất nhiều khoáng 65 loài, chưa kể vô số cây lai được biết. Cattleya là một giống lan có nhiều cây lai nhất trong họ lan. Kích thước hoa rất lớn với bề rộng 15 - 20cm và hoa có màu sắc cực kỳ phong phú.

Sự phân loại của giống này vẫn còn nhiều tranh cãi, 60 loài hoặc gần như thế, được cho là có sự khác nhau đáng kể và được phân ra làm hai nhóm: lá đơn và lá kép. Các hình thức của lá đơn thường là các cây có mầm giả với chiều dài trung bình, hơi phồng lên và cách nhau thật xa. Các mầm giả có một lá ở đầu mầm, hơi thẳng đứng, lá dẻo dai; thay đổi hình dạng theo loài. Cụm hoa ít khi có hơn 4 bông hoa lớn thường có màu sắc rực rỡ . Các bông hoa nở cùng lúc và lâu khoảng 2 - 3 tuần. Mỗi hoa đơn có thể đo hơn 20cm chiều ngang, cũng giống ở loài C. warscewiczii và thường có mùi hương thơm ngát Có sự ngoại lệ trong nhóm này là giống C. araguainesis và C. luteola, cả hái giống này hầu như không mọc cao hơn 15cm. Và hoa có đường kính 6cm. Lá kép thông thường có các mầm giả hơi mảnh mai, có chiều dài khác nhau từ vài centimet như ở loài C. alcandiae cho đến dài 1 in, ở loài C. amethystoglossa và C. leopoldii có 2 hoặc đôi khi có 3 1á có hình dạng khác nhau và dẻo dai ở đỉnh. Theo như thông lệ, các bông hoa nhỏ hơn các bông hoa của nhóm khác thường không dài quá 10cm. Loài C. aurantiaca tạo ra những bông hoa nhỏ nhất trong toàn bộ cả giống, dài tối thiểu 3 - 4cm. Ở các loài khác. cắm hoa gồm nhiều bông, như ở loài C .bowringiana có thể có đến 20 bông.

Cây lai

Giống Cattleya thường được lai với các giống Laelia, Brassavola, Sophronitis.. Epidendrum. schomburgkia, Broughtonia,... Các cây lai đã đạt được với 5 loài khác nhau và các kết quả thường cũng kỳ lạ như tên của chúng. Rothara (Cattleya x Brassavola x Epidendrum x mburgkia x Sophronitis) và Fergusonara (Cattleya savola x Laelia x Schomburgkia x Sophronitts). Từ vài năm nay, nhiều nhà lai giống cũng cố gắng tạo ra các cây có kích thước nhỏ hơn có hoa cũng nhỏ hơn, nhưng cũng đẹp nhưng cũng đẹp như các cây gốc. Bằng cách này, họ đã đạt được các cây lai Cattleya, cho đến lúc trưởng thành và ra hoa, nó ở trong phong chậu không to hơn một tách cà phê. Giống Cattleya chủ yếu lai với Broughtonia Sophronitis, Diacrum và telia.

Kỹ thuật trồng Cattlaya

Ánh sáng

Ở rừng Cattleya thường dùng ánh sáng khuếch tán, chúng không thích ánh sáng trực tiếp vào giữa trưa. Với ánh sáng sáng chói chúng sẽ phát triển các cuống giả hành. Các giả hành cứng này là nơi để Cattleya giữ nước lại, rất quan trọng cho sự phát triển và chu trình sống của chúng, à cũng từ các giả hành này hoa cũng mọc lên ngay trên đỉnh.

Cattleya và những loài họ hàng với nó đều đòi hỏi lượng ánh sáng tốt. Chúng chịu ánh sáng chiếu đến vào buổi sáng nhưng phải có bóng râm vào buổi trưa từ 11 giờ đến 3 giờ chiều, và ít râm vào giấc xế. Lá cây phải có màu xanh nhạt, nếu lá màu xanh đậm nghĩa là cây bị thiếu nắng.

Nhiệt độ

Ở rừng tại các cao độ khác nhau, nhiệt độ cũng rất khác nhau cho cây sử dụng. Vào mùa đông nơi vĩ độ cao cây trở nên thích ứng với nhiệt độ thấp đến 10-13oC và chịu được nhiệt độ cao đến 27-32oC vào mùa hè. Khi chăm sóc Cattleya, ta cũng nên tạo vài sự thay đổi nhiệt độ để chúng phát triển và ra hoa. Sự chênh lệch nhiệt độ giữa ngày và đêm tối thiểu 10oC là lý tưởng nhất.

Nhiệt độ lý tưởng vào ban ngày là: 75-85 độ F # 24-29,5oC và ban đêm từ 60-65oF # 15,5 -18,5oC. Thỉnh thoảng nhiệt độ có cao quá hay thấp quá cây vẫn có thể chiụ được nếu cây không chịu đựng quá lâu.

Nước

Ẩm độ là bạn của Cattleya. Chúng ta hiểu được điều này vì Cattleya sống ở rừng mưa nhiệt đới. Rễ cây không thể chìm trong nước quá lâu vì chúng sẽ bị thối. Nước phải thông khí (đầy đủ oxy).

Nói chung, tưới nước rất quan trọng trong việc chăm sóc Cattleya, vì vậy cần tưới 2lần/tuần suốt thời kỳ tăng trưởng và 1 lần/tuần trong thời kỳ nghỉ của chúng (?).

Cattleya là loài phong lan chịu được khô giữa các lần tưới nước sau khi trổ hoa. Điều này giúp cho sự phát triển giả hành tốt thêm. Phải chắc chắn là chậu cây phải thoát nước tốt và kịp thời. Khi tưới, ta có thể thể tưới ngay lên cây và nước phải thoát nhanh khỏi chậu. Ta có thể để nước chảy vào cây khoảng 30 giây, giả hành sẽ hấp thu đủ nước và dự trữ lại.

Nếu cây ra hoa vào mùa đông hay mùa xuân điều này có nghĩa là cây đã nghỉ ngơi đầy đủ (khoảng 6-8 tuần). Suốt thời kỳ này chỉ cần tưới nước 1 lần/tuần và giữ ánh sáng đều đặn như nhau. Nhưng nếu cây nở hoa vào mùa hè nghĩa là cây không cần phải nghỉ nữa.

Nói chung Cattleya phát triển tốt nhất khi giá thể trong chậu khô đi giữa hai lần tưới, tương tự như chúng sống trong tự nhiên ( mọc trên đỉnh của các cây) cây thường khô ráo giữa hai trận mưa.

Thay chậu

Không nên thay chậu trừ phi cây mọc ra ngoài chậu (cứ mỗi 2-3 năm) hay khi giá thể bị xấu đi, hoặc bị chua, không thoát nước nhanh và mùi mốc lan khắp chậu hoặc trên mặt giá thể bám đầy rêu mốc xanh

Giá thể thô như vỏ cây linh sam, vỏ cây tương tự linh sam sẽ tốt cho Cattleya hơn (thường sử dụng than, dớn hoặc trộn chung lại).

Bón phân

Dùng loại phân có hàm lượng Nitrogen cao suốt năm theo liều: 1 muổng café/5lít nước phun 1 lần /tháng. Việc công thức, liều lượng phân bón sử dụng cho Cattleya cũng tương tự như các loại lan khac: Phaleanopsis, Dendrobium, Oncidium, ...

Cắt tỉa 

Khi bông hoa cuối cùng tàn bạn hãy cắt bỏ tất cả các vòi hoa. Sau đó dùng bột quế hay sáp đèn cầy tan chảy để bịt vết cắt lại. Tiếp tục chăm sóc cây và chờ mùa hoa sau.

Điều khiển lan Cattleya ra hoa 

Ông Lê Nhị Trí (Q.2, TP.HCM, ĐT: 0903.170688) là một trong những người trồng và chơi lan Cattleya thành công đầu tiên của Việt Nam, đồng thời cũng là người đang lưu giữ nhiều giống Cattleya độc đáo, quý hiếm. Ông Trí ngoài việc sưu tầm, còn cung cấp giống Cattleya cho người chơi lan. Với kinh nghiệm của mình, ông Trí hướng dẫn cách trồng, chăm sóc và điều khiển ra hoa loài lan này như sau:

Cách trồng cây con

Chọn nhánh lan khỏe, tép to, màu xanh tốt, không có vết bệnh hay màu lá khác thường. Sau khi cắt nhánh lan khỏi cây mẹ, treo trong mát 3 - 5 ngày (nếu cây mua ở chợ thì khỏi treo mát). Ngâm nhánh lan trong thuốc khử trùng (5 - 10 phút), để ráo, sau đó ngâm tiếp trong thuốc trị nấm (5 - 10 phút), khoảng 3 ngày sau đem trồng. Chọn chậu nhựa, có dây treo, cách trồng rất đơn giản: Đặt nhánh lan ở bên mép chậu, quấn dây không cho nghiêng ngả, xoay chiều phát triển vào trong (nếu đặt nhánh lan giữa chậu, cây sẽ phát triển tới và tràn ra ngoài không đẹp).

Khi mới trồng, không cần cho thứ gì vào chậu. Đến khi cây lan ra rễ mới cho than vào chậu. Chú ý không dùng than lấy từ cây vùng nước mặn, không để than ngập rễ mà có khoảng cách để rễ ăn xuống từ từ. Rễ bám sâu thì cho lớp dớn (có bán ở shop hoa kiểng) phủ mặt chậu (không phủ rễ). Trong thời gian lan ra rễ, phun thêm chất tăng trưởng (tuần/lần) cho cây ra rễ nhanh. Khi lan có rễ ăn sâu thì tưới phân, giai đoạn đầu bón NPK 30 - 10 - 10, sau đó là 20 - 20 - 20 (dùng nuôi lan quanh năm).

Cho lan Cattleya ra hoa

Cây lan trồng khoảng một năm, có khoảng 5 tép lá, đến tép thứ 6 có thể “kích” ra hoa. Tép thứ 6 này phải khỏe mạnh, có khả năng cho hoa thì chuyển sang phun phân NPK có lân cao như 19 - 31 - 17, 6 - 30 - 30 (theo hướng dẫn từng loại) lên thân, rễ. Phun 3 lần, mỗi lần cách nhau 7 - 10 ngày, cũng có thể 3 ngày/lần nếu pha loãng phân. Đến lần thứ 4 thì phun NPK 20 - 20 - 20. Cách 7 ngày sau thì phun lại 19 - 31 - 17 (phun khoảng 1 - 2 lần) thì cây bắt đầu ra hoa. Khi cây có nụ, dùng phân có kali tăng (10 - 10 - 30, 12 - 0 - 40) giúp không rụng hoa, hoa nở có màu sắc đẹp.

*Lưu ý

Lan Cattleya thích hợp nước có pH = 6 - 7, mùa nắng tưới 2 - 3 lần/ngày. Thích hợp nắng 50% nên cần chọn lưới có ánh sáng 50%. Phun phân, thuốc (trừ sâu, nấm) định kỳ 15 - 30 ngày/lần, sau khi hoa tàn thì dùng lại phân 20 - 20 - 20. Không cần phải tỉa rễ, khoảng 2 năm thay chất trồng/lần.

Nếu chăm sóc tốt, Cattleya sẽ tự ra hoa. Còn để đảm bảo cây ra hoa đúng thời điểm như ý thì “kích” ra hoa. Tuy nhiên cũng phải chú ý rằng, chọn thời điểm chồi thứ 6 vừa nhú lên 4 - 5 cm thì xử lý, nếu chồi thứ 6 quá cao thì khó xử lý ra hoa. Thông thường, chồi vừa mới nứt đến khi ra hoa khoảng 4,5 tháng. Trong lúc “kích” ra hoa phải giảm 50% nước tưới, tăng ánh sáng (bỏ bớt lớp lưới che). Đối với lan Cattleya, cần chú ý khi điều khiển ra hoa là tăng lân, giảm nước, đưa ra ánh sáng và treo cây cần ra hoa cao hơn.

Kinh tế

Lan Cattleya có vẻ đẹp đài các, kiêu sa và đặc biệt có mùi hương rất quyến rũ đang trở thành thú chơi thượng đẳng của những người chơi lan. Cattleya có tuổi thọ rất dài, có thể sống đến 20 - 30 năm nếu chăm sóc tốt. Cattleya có nhiều loại với nhiều màu sắc khác nhau, có những loại cattleya độc đáo giá lên đến 1 - 3 triệu đồng cho một nhánh lá, trong khi chậu lan thông thường giá chỉ 200.000 đồng. Những người mới bắt đầu sở hữu chậu lan Cattleya, nhất là chậu lan quý rất lúng túng trong việc nuôi dưỡng và chăm sóc cho cây lan xanh tốt, trổ hoa.