Chi Thủy tiên (danh pháp khoa học: Narcissus) là tên gọi để chỉ một nhóm cây dạng thân hành cứng, chủ yếu ra hoa về mùa xuân, trong tiếng Việt có tên gọi chung là thủy tiên.
Phân loại khoa học
Giới (regnum): Plantae
(không phân hạng): Angiospermae
(không phân hạng) Monocots
Bộ (ordo): Asparagales
Họ (familia): Amaryllidaceae
Chi (genus): Narcissus
L.
Nguồn gốc tên gọi
Tên gọi Narcissus có nguồn gốc từ tên gọi của một nhân vật thần thoại Hy Lạp chỉ yêu bản thân mình là Narkissos.
Hoa thủy tiên đôi khi còn được gọi là hoa trường thọ, nhưng một cách chặt chẽ thì tên gọi này chỉ áp dụng cho một loài là Narcissus jonquilla và các giống trồng được tạo ra từ loài này.
Có một vài loài thủy tiên ra hoa vào mùa thu. Các loài cây này chủ yếu có nguồn gốc ở khu vực Địa Trung Hải, nhưng một số loài được tìm thấy tại Trung Á và Trung Quốc. Các giống cây thủy tiên khá nhiều và nói chung chúng đã được biến đổi và mở rộng rất nhiều, với các giống mới được đưa ra từ các vườn ươm mỗi năm.
Đặc điểm
Tất cả các loài thủy tiên có bao hoa hình loa kèn trompet ở trung tâm được bao quanh bằng một vòng các cánh hoa. Các loài hoa thủy tiên truyền thống có màu vàng kim, nhưng bao hoa thường có màu tương phản. Các nhà nhân giống đã tạo ra một số loại thủy tiên với 2 hoặc 3 hàng cánh hoa, làm cho chúng trông giống như một quả cầu nhỏ màu vàng. Các giống khác có các cánh hoa xếp nếp hoặc bao hoa trung tâm được kéo dài hay nén nhỏ.
Các loài thủy tiên chứa chất độc và có thể gây tử vong nếu ăn phải
Thủy Tiên, theo cách gọi tên hoa có nghĩa là "Nàng tiên nước", nàng tiên hoa nơi thuỷ cung. Quả như vậy, Thủy Tiên là một loài hoa không nhan sắc loè loẹt, rực rỡ như những loài hoa khác mà mảnh mai, trinh khiết, thuỳ mị, mang phong cách nữ tính, ưa sạch sẽ, đầy vẻ quý phái. Thủy Tiên thuộc họ hàng, bà con với hoa huệ, nhưng lá ngắn hơn, củ to hơn, gần như củ hành tây và củ loa kèn (dại).
Xưa kia cứ khoảng tháng mười âm lịch, ở phố Hàng Buồm, những chủ hàng Hoa Kiều đã có bán nhiều củ Thủy Tiên. Người Hà Nội mua về gọt tỉa, để có hoa nở vào dịpTết Nguyên Ðán. Nếu trồng bình thường Thủy Tiên không ra hoa. Muốn chiêm ngưỡng vẻ đẹp của Thủy Tiên phải bỏ công gọt, tỉa ngâm trong nước khá công phu. Những bông hoa cứ "nằm ngủ" trong lòng củ để đợi bàn tay người đến đánh thức, hoa mới trở dậy, thở hương vào mùa xuân.
Người chơi hoa Thủy Tiên thường là các cụ có tính kiên nhẫn, trầm tư, cẩn thận và sạch sẽ. Từ khi cái đầu rễ nhú ra trong nước cho đến những cái lá có màu xanh ngả ra xung quanh đều được theo dõi một cách hết sức cẩn trọng. Niềm vui hoặc ưu tư cứ hiện dần lên nét mặt, thay đổi theo từng ngày, từng giờ để chờ đợi kết quả sự công phu, tỉ mỉ của mình.
Mùa xuân thường đến sớm hơn với người chơi hoa Thủy Tiên. Chiều ba mươi Tết những bông hoa bắt đầu hé cánh, bát Thủy Tiên được trịnh trọng đặt lên bàn thờ, xung quanh có đèn nến sáng choang, khói hương nghi ngút. Không khí trong nhà ấm hẳn lên khiến cho những bông hoa, những "nàng tiên nước" nở nhanh hơn để kịp đón xuân sang làm vui lòng chủ nhân. Sáng mồng một Tết, sau tuần trà nước, Thủy Tiên được hạ xuống bàn, kê trên một cái đế gỗ tiện hình tròn, sơn son, thiếp vàng, to nhỏ tuỳ theo bát Thủy Tiên mà đặt mua từ những ngày trước đó. Khách tới chúc tết say sưa ngắm những bông hoa trắng muốt như bạch ngọc, điểm xuyến nhị vàng mảnh mai, đang toả ra hương thơm dịu mát, như có lại như không, như thật lại như mộng ảo. Hương thơm có lúc hơi nồng nàn, quấn quýt, lúc lại xa vời thoảng nhẹ như hương từ một thế giới huyền bí nào chợt tới. Những chiếc lá xanh được toả ra xung quanh theo vết cắt gọt khéo léo, càng tôn thêm cái vẻ đẹp mảnh mai, trinh trắng, thơm mát của một loài hoa quý. Và bộ rễ trắng như những sợi tơ, nõn nà đan cài vào nhau che kín mảnh ngói kê dưới củ, gợi nhớ đến những dải xiêm y nào đó của "nàng tiên nơi thủy cung" trong giấc chiêm bao xa vời vợi của xuân xưa...
Thủy Tiên gợi trong trí ta hình ảnh một nàng tiên tha thướt, xiêm y trắng toát, uyển chuyển với vũ khúc nghê thường trên mặt nước. Thủy Tiên là tên một loài hoa thanh nhã, cánh hoa trắng muốt, đường kính không quá ba phân, mọc từng chùm, nhụy hoa màu vàng hình chuông, lá xanh hình lưỡi liềm dài độ hơn một gang tay, mọc trên một củ như loại hành tây.
Thủy Tiên có mùi thơm thoảng nhẹ hay nồng đượm tuỳ theo từng loại, có loại cánh đơn, loại cánh kép, loại nhụy trắng, loại nhụy vàng. Họ hàng Thủy Tiên có hàng trăm loại khác nhau, gần nhất là loại hoa Daffodil màu vàng rực rỡ...
Giống/ Loài
liệt kê 449 danh pháp khoa học, tuy nhiên hiện nay số giống cây trồng của các loài thủy tiên là khoảng 24.000.
Biểu trưng văn hóa
Hoa thủy tiên là quốc hoa của Wales. Một loài, "Narcissus obvallaris", chỉ được trồng tại một khu vực nhỏ xung quanh Tenby. Tại Wales, theo truyền thống người ta đeo hoa thủy tiên vào ngày lễ Thánh David (1 tháng 3).
Hoa của thủy tiên là loại hoa trang trí phổ biến trong ngày Tết cổ truyền Trung Hoa.
Độc tính
Những bông hoa vàng xinh xắn báo hiệu mùa xuân này thực chất mang độc tính nhẹ nếu được ăn với số lượng lớn. Những người ăn phải thuỷ tiên sẽ bị chóng mặt, nôn mửa, co giật và tiêu chảy.
Kỹ thuật trồng và chăm sóc hoa Thủy Tiên
Nguồn: www.vatgia.com/hoidap
Thủy tiên có tên khoa học(Narcissus Tazetta Linn.) thuộc họ Hành tỏi mùa thu sinh trưởng, mùa đông nở hoa, mùa xuân tích dinh dưỡng, mùa hè ngủ nghỉ. Nguyên sản ở Trung Quốc, nhất là vùng Phúc Kiến, Thượng Hải Thủy tiên là loài cây ưa sáng, ưa ấm và ẩm, chịu ẩm ướt kỵ khô hạn, sợ rét.
Cây thủy tiên gia đình thường trồng vào nước, do chồi củ cây thủy tiên đã phân hóa, nên ra hoa sau thời gian ngắn, mùa xuân đã cho hoa tươi.
Nuôi trồng thủy tiên trong nước, cần chọn củ khỏe, trước hết phải bóc bẹ nâu bên ngoài, sau đó, từ bên trái cắt từ trên xuống đến 1- 3 củ, rồi cắt ngang củ, đồng thời bổ hai nhát ở bên chồi chính cho đến giữa củ Khi cắt không gây vết thương đến chồi. Ngâm vào nước 1 ngày đêm, rửa sạch rồi để thẳng đứng vào nước, xung quanh để các hòn sỏi, cát thạch anh hoặc vỏ sò vỏ ốc cố định. Nước chỉ ngập 1/3 củ là vừa, không để quá sâu hoặc quá nông.
Sau khi đổ nước vào, ban ngày để nơi ấm đủ ánh sáng, buổi tối đưa vào phòng. Trước khi đa một ít nước để đề phòng lá mọc vống dài. Sáng sớm hôm sau, phải thêm nước và đưa ra ngoài sáng.
Khi đổ nước cần chú ý không được làm đổi hướng củ.
Thủy tiên vừa đưa vào chậu, có thể mỗi ngày thay nước 1 lần, về sau 2, 3 ngày thay 1 lần, khi bao hoa mọc lên, mỗi tuần thay 1 lần, sau khoảng 40 ngày là hoa nở.
Thủy tiên mặc dù có khả năng chậu rét, nhưng trong điều kiện nhiệt độ thấp cây sinh trưởng chậm, hoa ra muộn, cho nên mùa xuân phải tăng nhiệt độ. Kỳ ra hoa nên đưa chậu hoa vào nơi lạnh (nhiệt độ không cao hơn 12 độ C) và cho đủ sáng. Như vậy lá thủy tiên sẽ ngắn, màu đậm, dáng đẹp.
Muốn làm cho lá thủy tiên ngắn mập, màu đậm, vấn đề mấu chốt là chọn củ tốt. Khi mua củ thủy tiên ta cần chọn củ to, khỏe, màu đẹp.
+ Chọn củ: Chọn theo cân, mỗi kg không 40 củ là tốt, số củ càng ít, củ càng to mập. Đường kính củ không 23cm.
+ Chọn dáng củ: Dựa vào hình thái củ ta chọn củ tròn dẹt, chắc, vỏ ngoài có vân dọc rộng, màu sáng. Củ màu nâu bóng là tốt.
+ Chọn chồi: Dùng tay bóp nhẹ, nếu là chồi hoa củ chắc có trụ và đàn hồi, nếu chồi lá thì củ xốp, lép không đàn hồ.
Hoa thủy Tiên xứ người
Nguồn: Nghệ thuật chơi hoa thủy tiên trong mùa tết
Tại Hoa Kỳ, thủy tiên, hay narcissus, một trong các loài hoa nở sớm nhất vào lúc chớm xuân, sau những tháng dài băng giá, đã được nhắc tới trong một cuốn sách của cụ Lê Văn Điền về nghệ thuật gọt tỉa loài hoa này. Nhân dịp Tết năm nay, ban Việt ngữ đài TNHK đã tiếp xúc với tác giả để được nghe giải thích về ngành nghệ thuật cổ truyền tao nhã mà hiện nay không còn mấy ai biết.
Trong những ngày tết xưa kia tại miền bắc Việt Nam, mỗi gia đình tương đối phong lưu đều có một ít bát thủy tiên để chưng bày trên bàn thờ, trong phòng khách giúp tôn thêm vẻ tươi vui, ấm cúng của ngày xuân.
Ở Hoa Kỳ, chừng 10 , 12 năm trở lại đây, khi cộng đồng người Việt đã ổn định và phát triển, trong những dịp hội chợ tết, ngoài những giò lan, chậu cúc, cành đào, người ta cũng được thấy những bát hoa thủy tiên được gọt tỉa theo nghệ thuật cổ truyền được trưng bày.
Tỉa củ thủy tiên thế nào để nó nở theo như hình dáng mình muốn, và giữ thế nào để cho hoa nở đúng ngày mình định, thường là vào lúc giao thừa, là một nghệ thuật công phu và cầu kỳ.
Tại một quốc gia với đủ phong thổ và khí hậu như Hoa Kỳ, hoa thủy tiên và những thứ cùng họ như daffodil rất dễ mua, tuy nhiên để gọt tỉa thủy tiên và có được một bát hoa chưng bày ngày tết thì người ta phải mua loại củ nhập cảng từ Trung Quốc, vì củ thủy tiên ở Hoa Kỳ hoặc Châu Âu rất nhỏ, chỉ cho vài nhánh, không giống như thủy tiên của Tàu.
Muốn có được một bát thủy tiên với hoa lá nở như ý định của người gọt tỉa, người ta phải qua nhiều công đoạn và phải có những loại dao đặc biệt, từ cách chọn củ thủy tiên thế nào để có được loại hoa đơn cánh ngoài màu trắng và phần nhụy ở giữa màu vàng xếp như hình một dĩa ngọc giữa có chén vàng vậy, cho đến ánh sáng , nhiệt độ và loại nước sử dụng để rửa và ngâm củ thủy tiên. Mời quí vị nghe cụ Lê Văn Điền, tác giả cuốn sách Nghệ Thuật Chơi Hoa Thủy Tiên giải thích:
Theo lời cụ Điền chỉ dẫn, nước sử dụng để rửa và ngâm củ thủy tiên phải là nước mưa, nếu
không thì dùng nước suối đóng chai, tuyệt đối không dùng nước cất (distilled water) vì nước cất không có những chất khoáng bổ dưỡng cần thiết cho cây, và tuyệt đối cũng không được dùng nước máy vì nước máy có nhiều hóa chất tẩy trùng hòa tan trong đó.
Ngoài người Việt, người Hoa cũng có nghệ thuật gọt tỉa hoa thủy tiên, nhưng phong cách của mỗi bên mỗi khác.
Một số hình ảnh khác về Hoa Thủy Tiên
0 comments:
Post a Comment